Ένας σπουδαίος σκηνοθέτης σε μια διόλου “απλή'” ταινία…
Του Κώστα Καρδερίνη
Ο Τζαφάρ Παναχί (Το άσπρο μπαλόνι, Ο καθρέφτης, Ο κύκλος, Κόκκινο χρυσάφι, Οφσάιντ, Αυτό δεν είναι μια ταινία, Ταξί στην Τεχεράνη, Αρκούδες δεν υπάρχουν) είναι περίπτωση σκηνοθέτη του νέου ιρανικού κύματος που μέσα από τις ταινίες του αντιστάθηκε σθεναρά στη λογοκρισία, τις απαγορεύσεις, τις θρησκευτικές προκαταλήψεις και τις καθεστωτικές μεθοδεύσεις της χώρας του. Δεν πτοήθηκε από τις διώξεις, τις απειλές, τις καταδίκες και τους εγκλεισμούς, δεν παραδόθηκε και δεν φιμώθηκε. Πάντα εύρισκε και βρίσκει χαραμάδες και κερκόπορτες για να κάνει αγωνιστικό σινεμά που να αφορά όλους μας, μέσα από την εντοπιότητά του.
Αφορμή για την πυροδότηση της ταινίας είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος της, Ένα απλό ατύχημα. Μια καθωσπρέπει ιρανική τριμελής οικογένεια ταξιδεύει, ο πατέρας οδηγός χτυπάει άθελα έναν αδέσποτο περιπλανώμενο σκύλο που δυστυχώς πεθαίνει (εκτός πεδίου), το αυτοκίνητο παθαίνει βλάβη, κάποιος προθυμοποιείται να βοηθήσει και κάποιος άλλος ακούει να τρίζει ένα προσθετικό πόδι, που πιστεύει ότι είναι του βασανιστή του. Κατόπιν το φιλμ αποκτά ντετεκτιβίστικη πλοκή στην οποία εμπλέκεται μια ομάδα ατόμων-παθόντων.
Όσο εκτυλίσσεται η δράση τόσο μεγαλώνουν και διευρύνονται τα θέματα στα οποία αναφέρεται και ανατρέχει η προβληματική της ταινίας. Το προσωπικό ανοίγει σε συλλογικό επίπεδο, μετά σε εθνικό και κατόπιν σε διεθνές και παγκόσμιο σύστημα που «αξιοποιεί» το ανθρώπινο δυναμικό ταΐζοντας «υψηλά ιδανικά» και «παραδείσιους προορισμούς». Ο θρησκευτικός φανατισμός και η προσήλωση στα υψηλά του ιδεώδη λειτουργούν δυστυχώς ακόμη πιο έντονα, πολύ πιο αποδοτικά και πιο καταστρεπτικά. Υπάρχει παράκαμψη; Υπάρχει διέξοδος; Υπάρχει ενοχή, αποδοχή ενοχής και συγχώρεση; Επικρατεί η ανθρωπιά και η σύνεση ή πρυτανεύει το κτήνος που κρύβουμε μέσα μας; Επέρχεται δικαίωση; Αποδίδεται δικαιοσύνη; Είναι αυτά ζητήματα ατομικής ευθύνης ή ομαδικής;
Η μαθητεία του Παναχί ως βοηθός του αυτοδίδακτου Αμπάς Κιαροστάμι [Μέσα στους ελαιώνες, 1994] υπήρξε πολύτιμη γι’ αυτόν και δεν έπαψε να αναφέρεται με ευγνωμοσύνη στον δάσκαλό του, ακόμη και σε τούτη δω την πλέον πρόσφατη ταινία του, Ένα απλό ατύχημα. Η αναφορά του και η έμπνευσή του από την ταινία Η γεύση του κερασιού [1997] δίνει ένα κομβικό σκηνικό αποκάλυψης που επιστρέφει ακόμη πιο πίσω στην έμπνευση του ίδιου του Κιαροστάμι από το θεατρικό έργο Περιμένοντας τον Γκοντό και από τους πρωτοπόρους της νουβέλ βαγκ.
Χαρακτηριστικό της ταινίας και του δημιουργού της είναι ότι πατάει στιβαρά στους κώδικες του αρχαίου δράματος και τις εξελίξεις της αρχαίας τραγωδίας: θάνατος εκτός πεδίου, κήρυκας, αγγελιαφόρος, χορός, χορικό, στάσιμο, πάροδος, παράβαση, εκδίκηση, αναγνώριση, κάθαρση… Δεν τους ακολουθεί τυφλά αλλά τους αξιοποιεί προς όφελος της πολυπλοκότητας του θέματος. Άλλο χαρακτηριστικό είναι η παραβολή του ανθρώπου με ένα κοινό ζωντανό πλάσμα που το βλέπουμε πολύ συχνά να περιφέρεται στους δρόμους, πλάσμα το οποίο μοιάζει χαμένο και ενίοτε αποπροσανατολισμένο. Μπορεί αυτό το πλάσμα, ο άνθρωπος, να σηκώσει τα βάρη του και να πάρει τη μοίρα στα χέρια του;
Οι πιθανές απαντήσεις και οι αμφιβολίες κάνουν αυτήν την ταινία δρόμου επ’ αυτοκινήτου, μνημείο προβληματισμού και την ανάγουν σε θαυμαστό δείγμα του σύγχρονου παγκόσμιου αφηγηματικού κινηματογράφου. Η μαστοριά του Παναχί στο απόγειό της.
ΠΗΓΗ: www.mic.gr
