Με αφορμή την σημερινή πανδημία θα πρέπει να υπενθυμίσουμε πως φτάσαμε ως εδώ.
Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, πέρα από τα εμφανή δημοσιονομικά ελλείμματα, την επίθεση στα κοινωνικά και εργασιακά κεκτημένα, και τα χαράτσια έχει και τις αόρατες από τους θεσμούς παράπλευρες απώλειες.
Γράφει ο Αργύρης Αργυριάδης:
Το γενικότερο κοινωνικοπολιτικό κλίμα και η οικονομική ύφεση οδηγεί στη μεγαλύτερη εξαθλίωση τμημάτων του πληθυσμού: Άποροι, μετανάστες, εξαρτημένοι και νεόπτωχοι άστεγοι συνθέτουν το καινούργιο παρατημένο & πλεονάζων ανθρώπινο δυναμικό το οποίο αφήνεται μόνο στην τύχη του χωρίς καμία κοινωνική φροντίδα, υγειονομική πρόνοια, ούτε κάποια στρατηγική επανένταξης. Η πραγματικότητα πλήττει όλες τις ηλικιακές ομάδες με τον αριθμό των αστέγων να έχει αυξηθεί κατά 20%.
Η ανθρωπιστική κρίση είναι όχι απλά σοβαρή αλλά έχει «επιδημικό» χαρακτήρα. Συνταξιούχοι που δεν μπορούν να πληρώσουν τα φάρμακά τους, άνθρωποι χωρίς ένσημα ή ταμείο ασφάλισης αδυνατούν πλέον να έχουν πρόσβαση στο «Εθνικό» αλλά όχι κοινωνικό Σύστημα υγείας. Η νέα αυτή κατάσταση γίνεται εμφανής από την αυξημένη ζήτηση σε αντιβιοτικά, αντιπυρετικά, αντιβηχικά, αντιδιαβητικά, φάρμακα για το στομάχι και δερματολογικές αλοιφές κ.ο.κ. που αναζητούνται ευρέως από τις δομές αλληλεγγύης. Γίνεται κατανοητό ότι όλος αυτός ο ευπαθής πληθυσμός δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί κάτω από το χαλί για την «ωραιοποίηση» των πλατειών, ή το «εορταστικό πνεύμα» προς όφελος της κατανάλωσης και της «ευημερίας» της χώρας ή του τουρισμού.
Από το «κράτος πρόνοιας» στην Κοινωνία της Πρόνοιας
Όταν μιλάμε σήμερα για την αυτοοργανωμένη κοινωνική παροχή υπηρεσιών υγείας-πρόνοιας, αυτό είναι αποτέλεσμα της διογκούμενης κοινωνικής κρίσης, μια κατάσταση όπου ο ασθενής, ο ηλικιωμένος και ο έχων ανάγκη ιατρικής περίθαλψης δεν τυγχάνουν της αναγκαίας φροντίδας στην υγεία. Περισσότερο ακόμη οι πολίτες δεν μπορούν να έχουν στη διάθεσή τους και στο σύνολό της την αντίστοιχη ιατρική φροντίδα που χρειάζονται. Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα του Ανθρώπου και συντακτική υποχρέωση των κινημάτων για την ελευθερία. Ο Ελεύθερος, Δημόσιος και Κοινωνικός χαρακτήρας της υγείας αποτελεί πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί στο έλεος της αγοράς ή στην αιγίδα του κράτους, μηχανισμών εκ διαμέτρου αντίθετων με τον χαρακτήρα αυτόν.
Το σημερινό κράτος δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για οτιδήποτε δεν επιφέρει κέρδος, πόσο μάλλον για την παιδεία, την υγεία, την πρόνοια, και τη δωρεάν παροχή αυτών. Τη στιγμή που το κρατικό σύστημα υγείας αποκλείει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, που τίθεται χαράτσι στα εξωτερικά ιατρεία 5 ευρώ (υποσκάπτοντας τα υπολείμματα της δωρεάν υγείας), που εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι και χαμηλοσυνταξιούχοι ζουν με επίδομα 500 ευρώ ή και λιγότερο (όταν τα φάρμακα του μήνα μπορεί να κάνουν 150-200 ευρώ), που ο ΕΟΠΥΥ με το υπάρχον πλαίσιο λειτουργίας του (π.χ. ως 200 ασθενείς τον μήνα ανά γιατρό, μετά πληρώνεις επίσκεψη) απαξιώνει το υπάρχον σύστημα Α΄/θμιας υγείας αναγκάζοντας ουσιαστικά πολλούς ασφαλισμένους να στραφούν στον ιδιωτικό τομέα, που οι νοσοκομειακές κλινικές κλείνουν ή συνενώνονται η μια μετά την άλλη είτε στερούνται και τα πιο απαραίτητα αναλώσιμα, με αποτέλεσμα η παρεχόμενη υγεία να υποβαθμίζεται συνεχώς, τη στιγμή, τέλος, που εκατοντάδες φάρμακα είναι είτε σε έλλειψη, είτε μη συνταγογραφούμενα και οι πολίτες πρέπει να τα πληρώνουν τοις μετρητοίς.
Ένας ορισμός του Ελεύθερου Δημόσιου και Κοινωνικού δικτύου υγείας-πρόνοιας θα μπορούσε να περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες των οποίων ο κύριος στόχος είναι η προαγωγή, η επαναφορά και διατήρηση της υγείας προς όλους ανεξαρτήτως, χωρίς εθνικά, φυλετικά, θρησκευτικά, σεξουαλικά ή οικονομικά κριτήρια. Δηλαδή η διασφάλιση της ίσης πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας-πρόνοιας, η κοινωνική ισότητα, και η γεωγραφική-θεσμική αποκέντρωση από το κράτος στην κοινότητα. Όπως: Ιατρεία, Φαρμακεία (ως υποστηρικτική δομή) και Ψυχοκοινωνική Διάγνωση Συμβουλευτική & Θεραπεία για ευπαθή άτομα και ομάδες που χρίζουν υποστήριξης.
Οι άνθρωποι σήμερα στρέφονται προς τις Αυτοοργανωμένες Συλλογικότητες Υγείας (ΑΣΥ) ζητώντας βοήθεια και υποστήριξη για ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, όχι μόνο για την ανακούφιση από τον πόνο και τη θεραπεία της ασθένειας αλλά και για τα ψυχολογικά-κοινωνικά προβλήματα. Οι ΑΣΥ έχουν την ευθύνη όχι μόνο να βελτιώνουν την υγεία των ανθρώπων αλλά και να τους προστατεύουν έναντι του οικονομικού κόστους που συνεπάγεται η ασθένεια και να τους θεραπεύουν σεβόμενοι την αξιοπρέπειά τους. και έχουν τους εξής βασικούς στόχους:
• Να βελτιώνουν την υγεία του πληθυσμού που εξυπηρετούν.
• Την προαγωγή υγείας (βιοσωματική – ψυχολογική) – πρόληψη και πρόνοια.
• Παροχή Άμεσης Βοήθειας & Πρωτοβάθμιας Φροντίδας.
• Να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες της κοινότητας.
• Να θεραπεύουν την ασθένεια με ποιοτική ιατροφαρμακευτική φροντίδα.
Οι σημαντικές ανισότητες στο επίπεδο υγείας-πρόνοιας μεταξύ φτωχών και πλουσίων, μεταξύ των ατόμων με υψηλή μόρφωση και αυτών που η μόρφωσή τους είναι χαμηλότερη, στην παρούσα φάση πρέπει να μας προβληματίζουν και επιβάλλεται να λύσουμε αυτές τις διαφορές. Οι εμπλεκόμενοι στα κατά τόπους κοινωνικά δίκτυα υγείας έχουν υποχρέωση να δραστηριοποιηθούν και να απαιτήσουν όπως οι κοινωνικοί πόροι για την υγεία-πρόνοια κατανεμηθούν μεταξύ των πολιτών ανάλογα με τις ανάγκες που έχουν για ιατροφαρμακευτική φροντίδα και ψυχολογική υποστήριξη.
Αυτοοργανωμένες Συλλογικότητες Υγείας
Στόχος των αντιδομών στο χώρο της υγείας-πρόνοιας θα πρέπει να είναι η κατάργηση των ανισοτήτων, η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, μέσω της υλοποίησης δράσεων και πρωτοβουλιών που επιχειρούν να περιορίσουν τις διακρίσεις και να διασφαλίσουν την ισότιμη πρόσβαση των πολιτών σε κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες περίθαλψης, υποστήριξης και συμβουλευτικής. Ο σκληρός πυρήνας του κράτους αδυνατεί να βοηθήσει και δεν ήταν ποτέ κύριο ζήτημα στην ατζέντα του η προνοιακή, συμβουλευτική και ενταξιακή δράση για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Είναι σημαντικό λοιπόν αντί να αναζητήσουμε την πρόνοια μέσα στο κράτος να κοινωνικοποιήσουμε την Αλληλεγγύη στον χώρο της υγείας-πρόνοιας και να την κάνουμε το αντίπαλο δέος αυτοθεσμίζοντάς την, με βασικό στοιχείο τον ελεύθερο, δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα που θα πρέπει να έχει ως βασικό πρόταγμα:
1. Ελεύθερο και απαλλαγμένο από οποιαδήποτε εξουσία ή κρατικό-θεσμικό παρεμβατισμό.
2. Δημόσιο στη δυνατότητα ανοικτής παροχής πρόνοιας χωρίς διακρίσεις προς τον καθένα.
3. Κοινωνικό με την έννοια ότι εφόσον προέχει ο άνθρωπος, το κέρδος ή η αποτελεσματικότητα και οι χρηματοοικονομικοί δείκτες δεν θα αποτελέσουν τον καθοριστικό παράγοντα για τη λειτουργία δράσεων ή στρατηγικών πρόνοιας, συμβουλευτικής ή επανένταξης, ώστε να μην μπορεί να εισέλθει η λογική της αγοράς ή της ιδιωτικής κερδοφορίας.
Δηλαδή να δημιουργήσουμε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο κοινωνικής πρόνοιας. Να το αυτοθεσμίσουμε ως μία διαρκή κοινωνική σχέση δημιουργώντας τον κόσμο που ονειρευόμαστε μέσα στο καβούκι του παλιού συστήματος που καταρρέει. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει μια διάκριση που είναι απαραίτητη για τον καθένα. Αν και η Υγεία θεωρείται ως «Δημόσιο Αγαθό» θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι είναι μια υψηλής τεχνογνωσίας κοινωνική υπηρεσία που ξεφεύγει κατά πολύ από την εμπράγματο σφαίρα. Η παροχή υγείας δεν κοστολογείται και δεν ανταλλάσσεται, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να αποτιμηθεί η αξία της, όπως δεν είναι δυνατό να αποτιμηθεί και η αξία της ανθρώπινης ζωής.
Σίγουρα η λειτουργία και η στελέχωση των Αυτοοργανωμένων Συλλογικοτητων Υγείας θα πρέπει να είναι στο επίκεντρο και ύψιστης προτεραιότητας κάθε τοπικής κοινότητας η οποία θα πρέπει να μπορεί να καλύψει τα έξοδα της αξιοπρεπούς διαβίωσης των λειτουργών υγείας που πρέπει να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή σε ετοιμότητα και δεν είναι «ποτέ αχρείαστοι» μιας και σύμφωνα με το χειραφετικό βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο υγείας, η προαγωγή, πρόληψη και διατήρηση της ευζωίας αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα κάθε λειτουργού υγείας.
Η αμοιβή τους από την κοινότητα αποτελεί το εχέγγυο ελέγχου της κοινότητας πάνω στο επιτελούμενο έργο αλλά και αποτελεσματική απαξίωση της αγοραίας – πελατειακής σχέσης Ιατρού-Ασθενή που αναπτύχθηκε και συντηρείται στον σημερινό κόσμο. Κατά την προσωπική μου άποψη, το ίδιο θα πρέπει να γίνει και στην Εκπαίδευση που αποτελεί και εκείνη θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και συντακτική υποχρέωση των κινημάτων πέραν της απλής και βραχείας αυτομόρφωσης με έναν πιο ολοκληρωμένο θεσμό σχολείων και πανεπιστημίων.
Φυσικά, οι Αυτοοργανωμένες Συλλγικότητες Υγείας δεν πρέπει να έχουν καμία σχέση ούτε με ΜΚΟ αλλά ούτε και να αποτελούν το πρόσχημα για τον «εισοδισμό» κομμάτων με στόχο την εκμετάλλευση του πόνου προς ίδιο πολιτικό όφελος όπως χαρακτηριστικά συνέβη στην περίπτωση των κοινωνικών ιατρείων, φαρμακείων κ.λπ. που αλώθηκαν από δήμους, ΜΚΟ, κομματικούς μηχανισμούς κ.λπ. και πλέον ενσωματώθηκαν εντός του θεσμικού τόξου της «κοινωνίας των πολιτών» η οποία απλά καλείται να διαχειριστεί την κρίση κάνοντας ανέξοδη για το σύστημα και ακίνδυνη φιλανθρωπία, απαξιώνοντας πλέον την έννοια του «κοινωνικού» ως αντιδομή.
Η συντακτική υποχρέωση των κινημάτων
Είναι πασιφανές ότι έχουμε περάσει από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των προηγούμενων αιώνων στον κοινωνικοαπελευθερωτικό αγώνα της σύγχρονης εποχής. Αυτός ο νέος αντικαπιταλιστικός διαφωτισμός θα αντικαταστήσει το κράτος και την εξουσία ως μηχανισμούς επιβολής, με την αυτοθέσμιση της κοινωνίας ως διαρκή ελευθεριακή δυνατότητα. Θα πρέπει λοιπόν να ξαναγίνει εκ νέου ο σύγχρονος χάρτης του απελευθερωμένου πολίτη, θα πρέπει να γραφτούν τα σημερινά θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Απαλλαγμένοι από τον πρωτοχριστιανικό χιλιασμό της ιδεολογίας των «ισμών», το ευρύτερο αντιεξουσιαστικό, αναρχικό και ελευθεριακό κίνημα έχει ως συντακτική υποχρέωση να θέσει τις βάσεις σε προεικονιστικό επίπεδο για τις θέσεις του και τους στόχους του. Κάτι αντίστοιχο, γίνεται στο πεδίο των κοινωνικών συνεταιρισμών, της αλληλέγγυας οικονομίας, στο εμπόριο χωρίς μεσάζοντες κ.ο.κ.
Το ίδιο θα πρέπει να γίνει και στον τομέα της υγείας. Η υγεία ενός ατόμου ή ενός πληθυσμού φαίνεται ότι εξαρτάται κατά 20% από βιολογικούς παράγοντες, κατά 20-30% από το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον, κατά 10-20% από τις υπηρεσίες υγείας και κατά 40-50% από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η κατανόηση της δράσης αυτών των παραγόντων καθώς και του τρόπου αλληλεπίδρασής τους μπορεί να υποβοηθήσει την κατανόηση και την ερμηνεία των φαινομένων της υγείας και της αρρώστιας. Σε αντίθεση με το κατεστημένο βιοϊατρικό μοντέλο υγείας ο άνθρωπος δεν αποτελεί μια βιολογική μηχανή που πρέπει ή μπορεί απλά να «επισκευασθεί».
Στον αντίποδα της εξατομικευμένης και αγοραίας λογικής, σύμφωνα με το χειραφετικό βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, ο ορισμός της υγείας αποτελεί μια ολιστική προσέγγιση, δηλαδή η συμβιωτική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον (βιολογικών, ψυχολογικών, οικονομικών πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων) που παρέχει στο άτομο να ζει δημιουργικά σύμφωνα με τις πεποιθήσεις και τις επιδιώξεις του εντός των αυτοοργανωμένων κοινοτήτων του. Η κατάσταση αυτή αποκαλείται «ευζωία». Η Ευζωία ως Θεμελιώδες Ανθρώπινο Δικαίωμα για να επιτευχθεί πρέπει να περιλαμβάνει ως μίνιμουμ τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο τη δυνατότητα των πολιτών να:
1. Εργάζονται, σπουδάζουν ή να ασχολούνται με τις τέχνες.
2. Ζουν σε μια ελευθεριακή κοινωνία με αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς.
3. Έχουν ένα καλά οργανωμένο και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών κοινωνικό σύστημα υγείας.
4. Τρέφονται επαρκώς.
5. Ενδυναμώνονται οι κοινωνικές και συντροφικές σχέσεις έναντι του ατομικισμού και του ανταγωνισμού.
6. Έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση.
7. Δρουν συνεχώς για την επίτευξη των στόχων τους.
Αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό. Θα πρέπει και τα κοινωνικά κινήματα να εξασφαλίσουν ως συντακτική υποχρέωση ένα Ελεύθερο Δημόσιο και Κοινωνικό Σύστημα Υγείας από όλους για όλους με τα εξής χαρακτηριστικά:
1. Αντιμετώπιση του πάσχοντος ως μια ενιαία βιοψυχοκοινωνική οντότητα και όχι ως μια βιολογική μηχανή που χρειάζεται επισκευή όπως στο βιοιατρικό μοντέλο.
2. Αυτοοργανωμένες Δομές Υγείας με διεπιστημονικό και κοινωνικό χαρακτήρα όπου οι εμπλεκόμενοι θα συνεργάζονται μεταξύ τους.
3. Το σύστημα υγείας θα είναι ανθρωποκεντρικό και όχι ιατροκεντρικό ή αγοραίο.
4. Εστίαση στην πρόληψη, συμβουλευτική και εκπαίδευση του ανθρώπου και όχι μόνο στη θεραπεία για την εκ των υστέρων καταστολή του προβλήματος. Εστίαση στην υγεία και όχι στην ασθένεια.
5. Συνεργασία με άλλες αυτοοργανωμένες κοινωνικές δομές για θέματα που υποσκάπτουν την υγεία του ανθρώπου, εργασία, στέγη, φροντίδα ευπαθών ομάδων κ.ο.κ.
6. Προώθηση εξατομικευμένων προγραμμάτων πρόληψης, θεραπείας (βρέφη, ΑΜΕΑ, Τρίτη Ηλικία, Ψυχικές διαταραχές κ.ο.κ.).
Η υγεία όπως και η εκπαίδευση, η τροφή και η οικονομία αποτελούν βασικά στοιχεία της νέας συντακτική δομής των κινημάτων Με την κοινωνία και όχι Για την κοινωνία. Ο δημόσιος χώρος φέρνει κοντά τόσο τους εργαζόμενους λειτουργούς όσο και τους χρήστες των υπηρεσιών υγείας. Έχουμε την ευκαιρία να εντάξουμε την αυτοοργάνωση των δομών υγείας ως ένα διακριτό τρόπο στην αλλαγή του κοινωνικού παραδείγματος. Είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση για όλους και δεν υπάρχει η πολυτέλεια για αναβολές ή υπεκφυγές.
Άλλωστε διανύουμε μια εποχή που σύμφωνα με έναν από τους αφορισμούς του Ιπποκράτη: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή». Μπορούμε όμως να το αλλάξουμε, οι Αυτοοργανωμένες Συλλογικότητες Υγείας μπορούν να γίνουν τα Αντισώματα ενάντια στον κοινωνικό κανιβαλισμό, να ενθαρρύνουν την αλληλεγγύη εξαλείφοντας όλες τις ψυχοκοινωνικές δυσανεξίες όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, ο ατομικισμός και να ενδυναμώσουν τη συμβίωση, την οργανική αλληλεγγύη και το ψυχολογικό αίσθημα της κοινότητας. «Ο ασθενής δεν είναι πλέον επί της χειρουργικής κλίνης».
