“Μια ονειρική ταινία, σχεδόν σχεδιασμένη και δομημένη σαν όνειρο, φτιαγμένη στα μέτρα του ονειροπόλου, δηλαδή του κοινού”, Μπερνάρντο Μπερτολούτσι.
Το επικό κοινωνικοπολιτικό αριστούργημα του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι “1900” (Novecento), γράφτηκε το 1976 σε μια εποχή ποτισμένη από την οικονομική κρίση και την κοινωνική ανισότητα και παραμένει μέχρι και σήμερα πιο επίκαιρο παρά ποτέ. Ένα μεγαλόπνοο έργο, σκηνοθετημένο με έμπνευση και οίστρο, όπου αναλύει την ιστορία της Ιταλίας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα πολιτικά, κοινωνικά, ψυχολογικά, φιλοσοφικά και ψυχαναλυτικά.
Ένα δείγμα μεγαλειώδους τέχνης με ένα διεθνές καστ συμπεριλαμβανομένων των Robert De Niro, Donald Sutherland, Burt Lancaster, Gérard Depardieu, Stefania Sandrelli, τη μνημειώδη φωτογραφία του Vitorio Storaro και την εμβληματική μουσική του Ennio Morricone.
Οι χαρακτήρες του φιλμ δεν αφορούν αληθινά πρόσωπα, αλλά η ταινία θεωρείται ιστορική, μια και όλο το χτίσιμο της είναι για να δοθεί ένα ιστορικο-πολιτικό περίγραμμα της γενέτειρας περιοχής του Bertolucci. Τυχαία δεν ήταν και η συμμετοχή στο σενάριο του Franco Arcalli, του οποίου ο πατέρας είχε δολοφονηθεί από φασίστες καθώς εκείνος ήταν μόλις 5 ετών.
Η θεμελιώδης πλοκή του “1900” προέρχεται από μια ιστορία ενηλικίωσης που επικεντρώνεται σε δύο αντίθετους φίλους που εμπλέκονται σε ένα κοινωνικοπολιτικό χάος.
Η πορεία, μέσα από τις πρώτες πέντε δεκαετίες του 20ού αιώνα, της ιταλικής αγροτιάς και πιο ειδικά των χωρικών της μεγάλης πεδινής περιοχής της Εμίλια-Ρομάνα, όπου η σοσιαλιστική ιδέα ήταν βαθιά ριζωμένη από παλιά, μέσα από την παράλληλη ιστορία δύο νέων που γεννήθηκαν την πρωτοχρονιά του 1900, σε γειτονικά σπίτια. Ο Αλφρέντο (Ρόμπερτ Ντε Νίρο) και ο Ολμο (Ζεράρ Ντεπαρντιέ), δυο αγόρια που γεννιούνται την ίδια μέρα του 1901, που μεγαλώνουν μαζί, παρότι οι καταβολές και το πεπρωμένο τους είναι αντίθετα. Ο γιος του γαιοκτήμονα κι ο γιος του κολίγα, αδελφικοί φίλοι στα πρώτα τους βήματα, ανακαλύπτουν τη φύση και τον έρωτα, αλλά όσο περνούν τα χρόνια η ταξική διαφορά που στα νεανικά τους χρόνια είχε μικρή σημασία αυξάνει όλο και περισσότερο, για να καταλήξει να αποτελεί ανάμεσά τους ένα χάσμα.
Βλέπουν τη ζωή και τις πεποιθήσεις τους να διχάζουν τη σχέση τους, όπως διχάζεται η Ιταλία τού 1900, ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον φασισμό, ανάμεσα στο κατεστημένο και την επανάσταση.
Μέσα σε 317 λεπτά απαθανατίζει τη σύγχρονη ιστορία της Ιταλίας από το 1900 μέχρι το 1945. Το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον φόρο αίματος της εργατικής τάξης στους πολέμους, την ιστορία του ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τους παρτιζάνους, τη σύντομη λαϊκή κυριαρχία και την συνθηκολόγηση και συμμετοχή στην αστική κυβέρνηση.
Σε αυτή τη «μάχη» ανάμεσα σε δύο κουρασμένους και γερασμένους άνδρες εμπεριέχεται η ουσία ενός κόσμου που, αν και έχουν περάσει δεκαετίες ολόκληρες, έχουν αρχίσει και τελειώσει πόλεμοι, παλιά έθνη καταρρέουν και νέα εμφανίζονται, παραμένει ο ίδιος, ο παλιός γερασμένος κόσμος, που σπαράσσεται από μια ενιαία σύγκρουση, που κυριαρχεί σε όλες τις αφηγήσεις και είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής: η ταξική πάλη.
Η ιστορία σύμφωνα με τον Μπερτολούτσι είναι αυτή των μαζών, τα άτομα ενσαρκώνουν την κοινωνική τους τάξη, Ντε Νίρο: η αστική τάξη, Ντεπαρντιέ: το προλεταριάτο, Σάδερλαντ: φασισμός, Σάντα: παρακμή.
“Ακούστε με, σύντροφοι. Οι φασίστες δεν φυτρώνουν ξαφνικά σε μια νύχτα όπως τα μανιτάρια. Οχι, οι φασίστες είναι προϊόντα των αφεντικών. Εφευρέσεις τους. Με τους φασίστες άρχισαν να κερδίζουν όλο και περισσότερα. Τόσα πολλά που δεν ήξεραν πού να τα βάλουν, έτσι επινόησαν τον πόλεμο. Και μας έστειλαν στην Αφρική, τη Ρωσία, την Ελλάδα, την Αλβανία και την Ισπανία. Αλλά πλήρωσαν; Εμείς είμαστε που πληρώσαμε. Το προλεταριάτο, οι αγρότες, οι εργάτες…”
Η ταινία αρχίζει με την εικόνα ενός ζωγραφικού πίνακα που παρασταίνει με επική έξαρση μια αγροτική πορεία. Πρώτα προβάλλεται σε γκρο πλάνο το κεντρικό πρόσωπο και ύστερα με οπισθοχώρηση του φακού, η συνολική σύνθεση, όπου οι κεντρικές μορφές χάνονται στη μάζα. Το έργο ακολουθεί σ’ όλη τη διάρκειά του αυτή την κίνηση, περνώντας εξακολουθητικά από το άτομο στην ομάδα και κάνοντας να κυριαρχεί το συλλογικό στοιχείο πάνω στο ατομικό.
Το 2008, η ταινία συμπεριλήφθηκε στις 100 ιταλικές ταινίες του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτιστικής Κληρονομιάς που πρέπει να σωθούν, μια λίστα με 100 ταινίες που “άλλαξαν τη συλλογική μνήμη της χώρας μεταξύ 1942 και 1978”.
