Ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο του Μεσαίωνα που βαίνει προς το τέλος του, του τρόπου ζωής και των ηθών της εποχής, ταυτόχρονα όμως και αλληγορία για τον σημερινό κόσμο και επιπλέον ένας ύμνος στο βιβλίο, στη γραφή, στη σκέψη και στην ελευθερία.
Πριν από λίγες μέρες έφυγε από τη ζωή ο μοναδικός Σον Κόνερι. Ο ταλαντούχος ηθοποιός είχε πρωταγωνιστήσει σε πάρα πολλές ταινίες, εδώ θα αναφερθούμε σε μία που έχουμε ξεχωρίσει και αγαπήσει ιδιαίτερα. Πρόκειται για “Το Όνομα του Ρόδου”, το αριστούργημα του Jean Jacques Annaud, που έδωσε το δικό του στίγμα με την εκπληκτική ερμηνεία του.
Στο πρώτο του μυθιστόρημα που έγραψε ο Ιταλός Ουμπέρτο Έκο το 1980, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση στον χώρο της λογοτεχνίας, έδωσε τον τίτλο “Το Όνομα του Ρόδου”, έναν τελείως “ουδέτερο τίτλο” όπως είχε δηλώσει.
Επέλεξε τον συγκεκριμένο τίτλο “γιατί το ρόδο είναι ένα σύμβολο τόσο πλούσιο σε νοήματα, που είναι ζήτημα εάν έχει μείνει κάποιο νόημα που να μην του έχει αποδοθεί”.
Διαδραματίζεται σε μία από τις πιο ζοφερές περιόδους της πνευματικής ιστορίας των τελευταίων 2000 χρόνων. Στην ουσία καταγγέλλει τις πρακτικές του Παπισμού του Μεσαίωνα, περιγράφει εκκλησιαστικές διαμάχες, μοναστήρια γεμάτα ακολασίες, και θρησκευτικούς ηγέτες που μισούν τον φτωχό λαό. Ο Μεσαίωνας του “Ρόδου” δεν έχει ιπποσύνη, ξόρκια και υψηλά ιδανικά αλλά έχει τη γυναίκα να σημαίνει το διάβολο, το γέλιο και την περιέργεια να ισούνται με την αμαρτία.
Είναι ένα βαθύ κοίταγμα στην ιστορία, στη μυθολογία, στην ιατρική και στη μαγεία, ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο του Μεσαίωνα που βαίνει προς το τέλος του, του τρόπου ζωής και των ηθών της εποχής, ταυτόχρονα όμως και αλληγορία για τον σημερινό κόσμο και επιπλέον ένας ύμνος στο βιβλίο, στη γραφή, στη σκέψη και στην ελευθερία.
Το 1986 ο Jean Jacques Annaud το μεταφέρει αριστουργηματικά στη μεγάλη οθόνη δημιουργώντας με μοναδικό τρόπο το περιβάλλον του μοναστηριού, ζοφερό, dark, κλειστοφοβικό, σχεδόν στραγγισμένο από ζωή.
Μεταφερόμαστε στον Μεσαίωνα του 14ου αιώνα, όπου ότι έχει απομείνει από τα κείμενα της αρχαίας γνώσης βρίσκεται στα χέρια της εκκλησίας. Οι μοναχοί της Ευρώπης είναι οι μόνοι που έχουν πρόσβαση στα αρχαία κείμενα καθώς πολλά από αυτά θεωρούνται επικίνδυνα εξαιτίας του ειδωλολατρικού τους περιεχομένου. Ένας Βρετανός φραγκισκανός μοναχός ο Γουίλιαμ της Μπάσκερβιλ (Σον Κόνερι), διάσημος για την πνευματική του οξύνοια, μεταβαίνει σ’ ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων μαζί με τον μαθητευόμενό του, τον έφηβο Άντσο (Κρίστιαν Σλέιτερ). Ένας ανεξήγητος θάνατος τρομοκρατεί τη μονή και ο Γουίλιαμ καλείται να επιλύσει τα εγκλήματα που ακολουθούν και να ανακαλύψει τον δολοφόνο.
Το μεγάλο μυστικό του μοναστηριού είναι μία τεράστια κρυμμένη βιβλιοθήκη όπου η γνώση των αιώνων, συσωρευμένη στα βιβλία, βρίσκεται αφημένη να σαπίζει από τις αρχές, με την αιτιολόγηση ότι είναι πολύ επικίνδυνη για τους απλούς ανθρώπους.
Εκεί μέσα έχει βρεθεί το χειρόγραφο του χαμένου δεύτερου μέρους του “Ποιητικού” του Αριστοτέλη, το χαμένο βιβλίο που περιέχει τη θεωρία της κωμωδίας και του γέλιου. Κάποιος θα κάνει οτιδήποτε για να σταματήσει την κυκλοφορία του φοβούμενος μήπως ανατραπεί η πίστη του κόσμου.
“Το γέλιο ελευθερώνει τον αγροίκο από τον φόβο του διαβόλου, γιατί μες στη γιορτή των τρελών και ο διάβολος φαίνεται φτωχός και ηλίθιος, κι επομένως ελεγχόμενος. Αυτό το βιβλίο, όμως, μπορεί να διδάξει ότι η απελευθέρωση από τον φόβο του διαβόλου είναι σοφία”.
Για τον Αριστοτέλη, η τάση του γέλιου είναι αγαθή δύναμη, καθώς κι ελευθερία από τα δεσμά της εξουσίας. Θεωρεί ότι οι άνθρωποι πρέπει να γελάνε και πως μέσα από το γέλιο και τη διακωμώδηση, θα πρέπει να ασκούν κριτική στις εξουσίες, στους φαντασμένους, στον ίδιο τους τον εαυτό.
Ο Γουίλιαμ προσπαθώντας να λύσει το μυστήριο υψώνεται ενάντια στην εξουσία της Εκκλησίας, απορρίπτει μια εύκολη εξήγηση, πιστεύει τα μάτια και τα αυτιά του, ακόμη κι όταν έρχονται σε αντίθεση με το δόγμα και την Επίσημη Γραμμή της Ιεράς Εξέτασης.
Ο Σον Κόνερι ερμηνεύει μοναδικά τον μοναχό με την ψυχραιμία και το χιούμορ ενός Σέρλοκ Χολμς του Μεσαίωνα. Αυτό όμως που είναι αξιοσημείωτο είναι το υπόλοιπο καστ των μοναχών. Ο Jean Jacques Annaud απεικονίζει με ρεαλιστικό τρόπο πως είναι στην πραγματικότητα το περιβάλλον της μονής, βρώμικο και ζοφερό.
Κανένας σε αυτήν την ταινία δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικός, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Οι περισσότεροι μοναχοί φαίνονται άσχημοι και στους περισσότερους λείπουν δόντια, όλοι τους φέρουν μαυρισμένα δάχτυλα και μαυρισμένες γλώσσες. Όλοι έχουν φυσιογνωμία υπόπτου, θυμίζουν αρουραίους που ζουν στα βρώμικα νερά που λιμνάζουν κάτω από τις γέφυρες.
Είναι η ελευθερία κι η αλήθεια, είναι η πίστη κι η θρησκεία, είναι η λογική κι η ηθική, στο τέλος-τέλος είναι το σωστό και το λάθος. Όλα τα κομμάτια της ιστορίας, το “αστυνομικό μυστήριο”, η “διαπραγμάτευση περί δόγματος”, το “δικαστικό δράμα”, όλα λειτουργούν με σκοπό να φτάσουμε στα ερωτήματα και να ψάξουμε τις απαντήσεις. Ν’ αμφισβητήσουμε, όχι απαραίτητα όσα πιστεύουμε (ή δεν πιστεύουμε), αλλά τον τρόπο με τον οποίο τα πιστεύουμε. Να δούμε το παράλογο που βαφτίζεται ηθικό και να σκεφτούμε αν σήμερα που οι μεσαίωνες τελειώσανε (;), συμβαίνει το ίδιο. Και τελικά, φτάνοντας στο τέλος, να νιώθουμε πληρότητα, μα να έχουμε δει και στο μυαλό μας, ένα ή περισσότερα παράθυρα ν’ ανοίγουν…
